Liberaalchristendom.nl publiceerde een Top10 van Must Reads voor theologen. Bekijk de lijst hier.
Hoe reageren theologen op de tien genoemde titels?
Drie ongemakken
Ruard Ganzevoort
Vraag zestig zelfbenoemde liberale theologen om hun lievelingsboeken en je krijgt een inspirerend lijstje. Een mix van klassiek, existentieel, poëtisch, feministisch, procestheologisch, seculier…
Wie onaardig wil zijn, zou het ook nog wel een typisch boomer-lijstje kunnen noemen. Net na Kuitert en Wiersinga, net voor de post-evangelicals, de contemporaine cultuurtheologen, de postmodernen of juist de radicale orthodoxen.
Het opstellen van een must reads-lijstje is ook vragen om open deuren. Veelgelezen boeken (al is het in een grijs verleden) maken dan altijd meer kans dan die ene parel die door slechts vijf mensen gelezen is. Mijn (ook al niet de jongste) pareltjes zijn bijvoorbeeld de metaforische alledaagse theologie van Don Cupitt, de Schleiermacheriaanse analyse van populaire cultuur door Wilhelm Gräb, de Girardiaanse reflecties van André Lascaris in Het soevereine slachtoffer, en de fragmentarische theologie van de veel te vroeg overleden Henning Luther. Zo heeft iedereen zijn lijstje…
Precies in die theologische bubbels zit mijn eerste ongemak. Welke liberaal leest Spurgeon en welke bevindelijk gereformeerde Kuitert? Welke evangelical waagt zich aan het boeddhistische Compassionate Care en welke moslim verdiept zich in Tillich (of misschien liever Barth)? Hoe komen we nog echt in gesprek?
Mijn tweede ongemak betreft de relevantie: welke auteurs helpen ons echt verder met het fundamentele vragen van onze tijd over maatschappelijke polarisatie bijvoorbeeld of over de ecologische crisis of kunstmatige intelligentie? Welke boeken helpen ons nu echt om de rijkdom van onze religieuze tradities open te leggen voor een wereld die die taal niet meer spreekt?
Tot slot mijn derde ongemak: afgezien van Augustinus – van wie we zijn Afrikaanse herkomst voor het gemak meestal vergeten – zijn het allemaal typisch westerse denkers (en Taylor misschien nog het meest). Waar is het lijstje met Kwok Pui-Lan, Musa Dube, Robert Beckford en Gustavo Gutiérrez? Of zijn die zelfs voor liberale theologen te ongemakkelijk?
Ruard Ganzevoort is decaan van de interreligieuze faculteit Religie en Theologie aan de VU.
Taylor is wel veelgevraagd
Iemke Epema
Best een lastige opdracht, het opstellen van zo’n Top 5. Ik was blij met de meegestuurde lijst met suggesties van de theologen van Relivant. Het hielp om mijn eigen gedachten op gang te brengen. Het viel me meteen op dat vier van de winnende titels ook te vinden waren op deze groslijst van Relivant. Zoals ook Een seculiere tijd van Charles Taylor,bovenaan de Top 10.
Hoewel ik me intensief bezig gehouden heb met Charles Taylor, stond zijn werk niet in mijn Top 5. Dat echt iedere theoloog zich door dat enorme boek heen zou moeten werken vond ik wel wat veel gevraagd. Wel had ik Een en Ander. De traditie van de moderne theologie vanRick Benjamins opgenomen. Ook dat is een boek waarin cultuurbeschouwing en theologie hand in hand gaan en de vraag hoe je in deze tijd zinvol over God kunt spreken grondig wordt doordacht.
Verder heb ik geprobeerd een beetje evenwicht aan te brengen tussen (cultuur)historie, Bijbelwetenschap, godsdienstfilosofie en mystiek-spiritualiteit. Ik koos voor boeken die voor mij op de een of andere manier eyeopeners zijn geweest. Belangrijk was ook dat ze mooi van taal waren, een plezier om te lezen. Dat begint al bij de titel.
Mijn nummer één is Wat de liefde doet van Sören Kierkegaard. Geen pageturner, je moet het echt mondjesmaat tot je nemen. Maar het staat vol originele, diepzinnige en bij vlagen geestige beschouwingen over maar één Bijbeltekst, het gebod van de liefde. Het raakt voor mij nog steeds de kern van het christelijk geloof.
Mooi vind ik dat het spiritueel-existentiële gehalte van deze Top 10 hoog is, zoals ook door anderen al is opgemerkt. Maar ik ben eigenlijk vooral nieuwsgierig naar mogelijk originele en spannende titels die de Top 10, die zich al snel beperkt tot de meer gevestigde klassiekers en dan gemakkelijk de kwalificatie ‘belegen’ uitlokt, niet hebben gehaald.
Iemke Epema is predikante in Zwolle en schreef een proefschrift over transcendentie en transformatie in het denken van Charles Taylor.
Ongelijksoortigheid is belangrijk
Bert de Leede
Kijkend naar de Top 10 van liberaalchristendom.nl en geboeid door de beschouwing van Sytze Ypma geef ik kort door de bocht mijn commentaar.
Ik heb de tien boeken op één na (ooit) gelezen, en drie regelmatig (gedeeltelijk) herlezen: Taylor, Augustinus en Bonhoeffer. Van drie andere geldt dat ze op een bepaald moment belangrijk waren in mijn theologische gang. Berkhof: uitstekend om te leren theologiseren. Schüssler- Fiorenza: een nieuwe theologische en existentiële wereld ging voor mij open met een sense of urgency. Tillich: blijvend een theologische vraag aan mij, vooral bij de lezing van Wybe Zijlstra’s Op weg naar een nieuwe horizon. Barnard: een bijbels-theologisch hoogwaardige voeding voor mijn preekvoorbereiding.
Totaalconcept en fijne neus
Deze ongelijksoortigheid vind ik belangrijk voor een Top 10 of Top 100+ van en voor theologen/dominees. Het is goed dat daarin klassiekers op het grensvlak van theologie en cultuurfilosofie, een paar theologische bergtoppen en een indringend boek dat in een dodelijkst tijdsgewricht is ontstaan (Bonhoeffer) naast elkaar staan. Daarnaast hoort er een consistent theologisch totaalconcept bij te staan(als Berkhof, Institutie van Calvijn, een paar delen KD). Ook mag een fijne neus voor theologie die actueel is en echt een punt maakt niet ontbreken, zoals dat geldt voor Schüssler-Fiorenza.
Jaren ‘70
De Top 10 oogt erg jaren ‘70, toen (kerkelijk) Nederland er nog betrekkelijk gelukkig uitzag en de theologische uitdagingen talrijk waren maar ook best overzichtelijk. Voor echte klassiekers geeft dat niet, maar ik mis titels van boeken die anno nu echt een punt maken en kennelijk iets raken. Ik noem in deze categorie drie namen van auteurs die mij recent zeer boeiden: Rowan Williams, Gert Jan van der Heiden over (nieuwe aandacht onder filosofen voor) Paulus, en Trees van Montfoort over eco-theologie. En nog een vierde, want onlangs las ik van Bert Hoedemaker Ik bid dus ik ben. Indrukwekkend!
Diep is altijd breed, breed niet altijd diep
Kies één of twee theologen van wie je alles leest, heb ik van J.M. Hasselaar meegekregen. Je moet natuurlijk wel weten welke. Voor mij werd dat in de eerste fase van mijn predikantschap Noordmans’ Verzameld Werk. Die vorming in de diepte helpt mij telkens weer bij het gesprek in de breedte. Maar voor een Top 10 werkt deze tip niet. Dus als ik het mag bepalen, dan wordt het: Taylor, Confessiones, Institutie, Berkhof, Noordmans, Bonhoeffer, Schüssler-Fiorenza, Gutiérrez, Williams en Van Montfoort.
Bert de Leede is emeritus predikant en was rector van het protestants seminarium Hydepark.
LIBERAAL CHRISTENDOM 